Het raadsel Joop van Tijn - Hans Vervoort

Het raadsel Joop van Tijn is een bundel vignetten van Hans Vervoort over de in 1997 overleden journalist. Vervoort  was van 1988 tot 1996 uitgever van Vrij Nederland, het weekblad waar Joop van Tijn samen met Rinus Ferdinandusse hoofdredacteur van was. De oplage van VN was toen al geruime tijd aan het dalen. Twee jaar voordat Vervoort aantrad, was de redactie daarom verkleind. Als uitgever had Vervoort weinig te maken met de redactionele strubbelingen van VN, al komen die in het boek wel af en toe ter sprake.

Het voordeel van de vignetvorm is dat Vervoort, die een vlotte verteltrant heeft, nooit naar een geforceerde ontknoping hoeft toe te werken. De vignetten hebben vaak een flitsend karakter, hetgeen versterkt wordt door het gedrag van de altijd in beweging zijnde ‘charmante chaoot’ Joop van Tijn die ‘nooit tevreden was totdat hij alle grenzen van het acceptabele had afgetast’. Dat zijn omgeving dit zo lang heeft geaccepteerd, mag met recht een raadsel worden genoemd. Een afspraak maken met Joop is moeilijk; hem aan een afspraak houden nog moeilijker. De gesprekken die hij voert met Vervoort worden vaak abrupt afgebroken. Begrijpelijk is dat wel, want Vervoort komt meestal nieuws brengen over dalende oplagen en krimpende budgetten. 

Het raadsel Joop van Tijn bevat helaas geen voorgeschiedenis. Zelf weet ik wel iets van de historie van Vrij Nederland, maar het zou fijn geweest zijn wanneer een en ander in historisch perspectief was geplaatst. Zo wist ik niet dat er ook in de jaren zeventig, toen VN een oplage van boven de honderdduizend had, al geldproblemen waren.

'We hebben toen een opstand bij Voetbal International voorkomen door af te spreken dat elk blad z’n eigen broek moest ophouden. Alleen in noodsituaties, als het echt niet anders kon, dan zouden de andere bladen hun winst moeten opofferen om VN te redden.’

Het zijn dit soort mededelingen die Het raadsel Joop van Tijn voor mij tot een amusante leeservaring maken. Het gewichtige Vrij Nederland, in die jaren ook wel eens de journalistieke erehemel genoemd en gezichtsbepalend voor uitgeverij Weekbladpers, moest wel eens de hand ophouden bij een luchtig blad als Voetbal International. Zoiets mag ik graag lezen.

Vrij Nederland ging door voor progressief en vernieuwend, maar werd vele jaren geleid door dezelfde heren die ‘redacteur voor het leven’ waren. Het wekt een behoudzuchtige indruk en doet denken aan de kritiek op de regenten van de vorige generatie: VN verweet hen dikwijls een gebrek aan vernieuwingsdrift. Van vernieuwing hielden Joop en Rinus zelf echter helemaal niet:

Rinus’ leven was met Vrij Nederland verbonden, maar dat van Joop evenzeer. Zij waren de ouders van het blad en verdedigden het door dik en dun. Het kind kon geen kwaad doen en het moest ook geen kwaad gedaan worden.

Geen wonder dat Vervoorts inspanningen voor vernieuwing in zo’n conservatief klimaat weinig effect sorteerden.

Feit is dat het mij niet lukte de hoofdredactie geïnteresseerd te krijgen in het oplage-probleem.

Dezelfde starheid komt ook voor in het vignet gewijd aan het VPRO-radioprogramma Welingelichte Kringen. Dat programma herinner ik me als een borreltafel waarbij toevallig een microfoon stond opgesteld. Waarom het noodzakelijk was dat de onduidelijk sprekende Joop van Tijn zo vaak met zijn vrienden op de radio kwam, is mij nooit duidelijk geworden.

Joop maakte Vrij Nederland niet voor een groep lezers, maar eigenlijk alleen voor Henk Hofland en enkele anderen wiens oordeel hij op prijs stelde.

Hetzelfde kan gezegd worden over Welingelichte Kringen. Henk Hofland behoorde met Hugo Brandt Corstius dan ook tot geregelde medewerkers aan het programma. Inmiddels zijn ook bij de radio de jaren zeventig voorbij en moet de VPRO bezuinigen op de locatie en de honoraria. Joop en zijn vrienden zijn mordicus tegen. Vervoort biedt aan om te bemiddelen, maar zijn inspanningen leiden tot niets. Een teleurgesteld VPRO-redacteur schrijft aan hem dat de pogingen om Joops aandacht te vestigen op oud-linkse idealen als gelijkheid, rechtvaardigheid en solidariteit vruchteloos bleken:

‘Dergelijke gegevens spraken onze Joop in het geheel niet aan, omdat de hele VPRO-radio hem – krachtig samengevat – geen bal kon schelen, behalve vrijdag van 4 tot 5.’

Het staat er echt.

Welingelichte Kringen ging uit als een nachtkaars.

Niet lang daarna was Joop van Tijn zelf ook opgebrand.

Hij was een weekbladjournalist, een schrijver van tijdelijke artikelen. Na zijn dood was niet alleen hijzelf verdwenen maar ook zijn werk.

Inmiddels is ook de journalistieke wereld waarin Joop van Tijn opereerde verdwenen. Dertig jaar in vast dienstverband voor hetzelfde medium werken. Een freelancer die door ziekte al vijf jaar geen bijdragen meer levert, maar nog steeds zijn honorarium ontvangt omdat stoppen met de betalingen ‘zo’n koud gebaar’ is. Lege advertentiepagina’s vullen door meer artikelen in te kopen omdat de krant met minder pagina’s er ‘dun en onverkoopbaar’ uit zou zien. Voor mensen van mijn leeftijd, die bij het woord abonnement aan telefonie denken en niet aan journalistiek, zijn het verbazingwekkende verhalen van lang geleden. Wat dat betreft biedt Het raadsel Joop van Tijn een mooi tijdsbeeld. 

Hans Vervoort

Het raadsel Joop van Tijn
123 bladzijden
Brave New Books 2015